Jak zapewnić bezpieczeństwo pracownikom pracującym na wysokościach?

Praca na wysokości według zapisów Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy jest zaliczana do prac szczególnie niebezpiecznych. Jej wykonywanie obwarowane jest szeregiem przepisów, dobrych praktyk i zaleceń, które mają za zadanie ochronę życia i zdrowia osób zajmujących się pracą na wysokości.

Zagrożenia są bowiem w tej sytuacji bardzo liczne, a przede wszystkim chodzi  o zapobieganie upadkom z rusztowań czy wysokich maszyn. Jakie badania trzeba wykonać, by podjąć pracę na wysokości? Jak wygląda kwestia asekuracji oraz uprawnień? O tych i innych kwestiach związanych z bezpieczeństwem pracowników wysokościowych piszemy w poniższym artykule. Zapraszamy do lektury!

Prace na wysokości – przepisy BHP

Wspomniany wyżej dokument – tj. Rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy – określa czym tak właściwie jest praca na wysokości. Definiuje się ją jako podejmowanie czynności na wysokości powyżej 1 metra od posadzki lub ziemi (np. – na rusztowaniach, stropach, kominach, drabinach, budowlach i innych konstrukcjach). Należy przy tym pamiętać, że definicji pracy na wysokości nie spełnia praca, która odbywa się co prawda na wysokości powyżej 1 metra, ale przestrzeń w której praca ma miejsce jest osłonięta ściankami lub przeszkleniami na wysokość 1,5 metra lub jest osłonięta innymi konstrukcjami i zabezpieczeniami, chroniącymi pracownika przed wypadnięciem.

Kto może podejmować prace na wysokości? Uprawnienia w rozumieniu formalnego pozwolenia do wykonywania zawodu, poprzedzone zdaniem egzaminu nie mają tu co prawda zastosowania, jednak istnieją pewne warunki, które pracownik (lub pracodawca) musi spełnić. Obejmują one:

• uzyskanie i przedstawienie aktualnego orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań do wykonywania pracy na wysokości, z uwzględnieniem tego, czy praca będzie odbywała się na wysokości poniżej, czy powyżej 3 metrów (zakres badania w tych dwóch kategoriach jest bowiem różny, o czym piszemy w kolejnych podpunktach);
  
  
• odbycie instruktażu stanowiskowego  obejmującego zapoznanie się pracownika ze specyfiką pracy, potencjalnymi zagrożeniami związanymi z jej wykonywaniem oraz sposobami ochrony przed nimi;
  
  
• zagwarantowanie przez pracodawcę środków ochrony zbiorowej (bariery ochronne, poręcze itp.) oraz  indywidualnej (do których zaliczają się: kaski ochronne, środki chroniące przed upadkiem z wysokości, takie jak: szelki bezpieczeństwa z amortyzatorem, buty ochronne i inne akcesoria);
  
  
• właściwa organizacja prac, zgodna z obowiązującymi u danego pracodawcy minimalnymi wymaganiami bezpieczeństwa przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych, w tym przypadku: prac na wysokości.

Spełnienie wszystkich, wymienionych wyżej warunków jest niezbędne do tego, by podejmować prace na wysokości – zagrożenia wynikające z wykonywania takich czynności są bowiem dzięki nim zminimalizowane.  Pracownik wie, jak poruszać się w obrębie swojego stanowiska, ma zapewnioną asekurację drugiej osoby oraz bezpośredni nadzór Zgodnie z oceną lekarza jest zdolny do wykonywania pracy na wysokości.

Praca na wysokości a badania lekarskie

Według zapisów Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 roku w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników z zakresu profilaktyki zdrowotnej  oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów określonych w Kodeksie Pracy. Badania lekarskie pracowników wysokościowych dzielą się na dwie grupy: badania do prac wykonywanych poniżej 3 metrów oraz do prac wykonywanych powyżej 3 metrów.

W gabinecie lekarza medycyny pracy muszą się stawić te osoby, które podejmują prace na wysokości. Badania lekarskie obejmą wówczas sprawdzenie podstawowych funkcji życiowych, takich jak ciśnienie krwi, wagę czy wzrost, ale również inne parametry – zwłaszcza u pracowników, którzy swoje zadania wykonywać będą na wysokości powyżej 3 metrów. W tym przypadku badaniom podlegają również funkcje błędnika. Jeśli chodzi zaś o pracę na wysokości a okulary, to ich noszenie jest przeciwwskazaniem do podejmowania zadań na  wysokości ponad 3 metrów. W praktyce wygląda to tak, że pracownik mający wadę wymagającą noszenia szkieł korekcyjnych na stałe nie może pracować powyżej tej wysokości – chyba, że jego wada może być korygowana soczewkami kontaktowymi, co nie jest przeciwwskazaniem do pracy.

Warto pamiętać również o tym, że przywołane wyżej Rozporządzenie określa również częstotliwość wykonywania badań. Pracownicy wykonujący prace  na wysokości poniżej 3 metrów muszą powtarzać badania maksymalnie co 5 lat, natomiast pracownicy pracujący na wysokościach powyżej 3 metrów – minimum co 3 lata, lub co roku jeśli osiągnęli wiek 50 lat.

Praca na wysokości a zabezpieczenia

Pracodawca musi zapewnić pracownikom wykonującym swoje zadania na wysokości zarówno środki ochrony zbiorowej jak i indywidualnej. Do środków ochrony zbiorowej zalicza się m.in.: balustrady na rusztowaniach (minimum o wysokości 1,1 metra), ale również progi na rusztowaniach i barierki między podłożem a balustradą. Są to także siatki bezpieczeństwa (asekuracyjne, zabezpieczające przed upadkiem) oraz siatki ochronne (niwelują działanie warunków atmosferycznych – np. silnego wiatru, ale chronią także przed przemieszczającymi się w powietrzu przedmiotami. Do środków ochrony zbiorowej przy pracach na wysokościach wlicza się również różnego rodzaju daszki i konstrukcje osłaniające pracowników przed spadającymi przedmiotami.

Środki ochrony indywidualnej to z kolei wszelkiego rodzaju  szelki zabezpieczające, liny z blokadami, kaski ochronne, obuwie z podeszwami antypoślizgowymi, okulary z antyrefleksem (chroniące przed oślepieniem w słoneczne dni), odzież wiatroszczelna i inne tego typu elementy. Co ważne, wszystkie środki ochrony przeznaczone dla pracowników muszą posiadać deklarację zgodności oraz być oznaczone znakiem CE. Wyposażenie ochronne musi być również  okresowo kontrolowane przez osoby do tego upoważnione, zgodnie z zaleceniami producenta.

Pracownik również musi dbać o przestrzeganie przepisów i zasad BHP (także w kontekście korzystania z zapewnionych mu środków ochrony). Jeśli nie wywiąże się z tego obowiązku, może go spotkać kara – w postaci upomnienia lub nagany, a także bardziej dotkliwa – finansowa. Taka kara może mieć równowartość kwoty, jaką pracownik otrzymałby za jeden dzień pracy, choć może być i wyższa (przy czym niedopuszczalne jest nałożenie kary w wysokości przekraczającej 1/10 wynagrodzenia pracownika). Należy również pamiętać, że  nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w szczególności skutkujących sprowadzeniem zagrożenia dla zdrowia i życia, może być również potraktowane przez pracodawcę jako ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych i stanowić podstawę do rozwiązania stosunku pracy w trybie dyscyplinarnym – w szczególności dotyczy to prac niebezpiecznych, czyli m.in. prac na wysokości.